Wojska ziem i województw zwane potocznie żołnierzem powiatowym w pierwszej formie, jeszcze nie ujętej rozporządzeniami konstytucji sejmowych pojawiły się w latach 1525 – 1526, kiedy to część województwa przejęła finansowanie niektórych chorągwi obrony potocznej. Z punktu widzenia prawnego status wojsk powiatowych unormowały dopiero konstytucje z lat 1539 oraz 1567, kiedy to pozostawiono wybór rotmistrzów (dowódców) poszczególnych jednostek w rękach władz centralnych w osobach monarchy lub hetmanów. Sytuacja uległa zmianie przy pierwszym bezkrólewiu w 1572 roku, kiedy to urzędnicy wojewódzcy zostali zobligowani do wyznaczenia dowódców zaciąganych wojsk powiatowych. Kolejnym etapem usankcjonowania wojsk powiatowych są dwie konstytucje sejmowe z pierwszej połowy XVII wieku. Uchwalone zostały w wyniku prowadzonej wojny z Moskwą od 1609 roku, wywołanej wbrew sejmowi przez króla Zygmunta III Wazę. Przeciągająca się wojna doprowadziła do kryzysu finasowo-skarbowego, co z kolei pociągnęło za sobą liczne konfederacje niepłatnego wojska regularnego w latach 1612 – 1614. Nieopłacony żołnierz łupił kraj i ściągał wysokie kontrybucje na poczet zaległego żołdu zarówno z dóbr królewskich, duchownych jak i również szlacheckich. W związku z tym szlachta podjęła próbę przeciwdziałania zaistniałej sytuacji oraz obrony przed tak zwanymi kupami swawolnymi. Pierwsza konstytucja sejmowa z roku 1613 powstała na sejmie zwyczajnym, wówczas to ustalono, iż obok wojska kwarcianego będą rekrutowane odziały powiatowe dowodzone przez szlachtę osiadłą w danym województwie bądź powiecie. Chorągwie te miały być opłacane z pieniędzy wojewódzkich. Kolejna konstytucja sejmowa z roku 1619 ostatecznie usystematyzowała stan prawny chorągwi powiatowych.
Wojsko powiatowe to jednostki wystawiane przez poszczególne jednostki terytorialne Rzeczypospolitej na podstawie uchwały sejmików. W większości przypadków ich działanie było ograniczone do województwa, powiatu, który je wystawiał. Bardzo często zaciąg ich nie przekraczał kwartału, spełniały role policyjną podczas wojen bądź bezkrólewia, ale często wspomagały oddziały regularne działające na obszarze danej jednostki terytorialnej. Zdarzały się również przypadki, iż chorągwie powiatowe przechodziły na żołd państwa stając się oddziałami regularnymi.

Jarosław Godlewski