Rysunek „Bitwa pod Racławicami 4.04.1794 r.” rysował Aleksander Orłowski

Technika wykonania: Pędzel, pióro, tusz, lawowanie, papier żeberkowy, 54 x 76 cm.

Aleksander Orłowski – malarz otoczony aurą cudownego dziecka, którego talent odkryła goszcząc w siedleckiej karczmie księżna Izabella Czartoryska – za wstawiennictwem swej możnej protektorki ok. roku 1792-3 rozpoczął naukę w pracowni Jana Piotra Norblina. Edukacja u słynnego Francuza związanego z dworem książąt Czartoryskich otworzyła przed młodym malarzem drzwi do salonów arystokracji polskiej (m.in. książąt Radziwiłłów, Pałacu pod Blachą księcia Józefa Poniatowskiego) jak i pracowni nadwornego malarza króla Stanisława Augusta Marcella Bacciarellego. W kwietniu 1794 r. Orłowski podpisał Akces do Powstania Narodowego i jako ochotnik, w wieku 17 lat wstąpił do formujących się oddziałów. Twórczość dotycząca insurekcji – wizerunki żołnierzy, sceny obozowe i batalistyczne stanowią istotną część jego dorobku i utrwalą wizerunek Orłowskiego jako malarza-uczestnika Powstania, żywiącego niekłamany podziw dla jego przywódcy Tadeusza Kościuszki. Kompozycja Bitwy pod Racławicami wiarygodnie przedstawia kluczowy moment zmagań – atak kosynierów na baterie rosyjskie. W centrum Bartosz Głowacki zakrywający czapką zapał działa, wśród kosynierów w głębi po prawej Tadeusz Kościuszko konno, w surducie i kapeluszu. W tle zasnute dymem wzgórze. Druga, analogiczna wersja Bitwy… Orłowskiego znajduje się w zbiorach XX Czartoryskich w Krakowie, trudno jednak doszukać się tam w tłumie kosynierów postaci Naczelnika. Podobna kompozycja dotycząca omawianej bitwy wyszła w 1801 r. spod pędzla J. P. Norblina (również w zbiorach XX Czartoryskich).
Orłowski podarował Bitwę …T. Kościuszce. Ulubione dzieło Naczelnika, zawieszone na ścianie sypialni w Solurze, u schyłku życia przypominało mu o zwycięstwie, które poderwało do walki cały naród.

W katalogach zbiorów rapperswilskich dzieło to publikowane jest jako praca autorstwa Franciszka Casanovy, jednak już w wydanej w 1911 r. pracy poświęconej Norblinowi, prof. Z. Batowski opisuje Bitwę … jako niewątpliwie pracę Orłowskiego, wskazując przy tym na ciąg stylistyczny wynikający z relacji mistrz -uczeń: Casanova – Norblin – Orłowski.
Z prywatnych zbiorów T. Kościuszki, później własność rodziny Zeltnerów, którzy przekazali „Bitwę…” do zbiorów Muzeum Narodowego w Rapperswilu. Od 1929 r. własność Muzeum Wojska Polskiego.

Bibliografia:
Muzeum Narodowe w Rapperswilu, Kraków 1906, il., s. 75;
Katalog Zbiorów Kościuszkowskich znajdujących się w Muzeum Narodowym w Rapperswilu, Kraków 1894, s.18;
„Norblin” Zygmunt Batowski 1911, s.178
Katalog wyst. „Powstanie Kościuszkowski” Zamek Królewski 04-05.1994, s.43

Alina Jurkiewicz – Zejdowska