Wśród broni jaka powstała w ciągu ostatnich stu kilkudziesięciu lat wyróżniają się konstrukcje produkowane w fabryce braci Mauser. Szczególne miejsce wśród nich zajmuje jednak pistolet Mauser C 96, używany był w obu wojnach światowych, dziesiątkach wojen domowych i konfliktach lokalnych.
Jego projekt opracowali w 1893 roku bracia Fidel, Fredrich i Josef Federle, z których jeden, Fidel, był dyrektorem działu konstrukcyjnego fabryki Mausera, a dwaj pozostali, Fredrich i Josef, pracowali w dziale prototypów. Próbne strzelania przeprowadzono 15 marca 1895 roku. Pistolet ten strzelał amunicją 7,65 mm Borchardt i wyróżniał się w stosunku do ostatecznej wersji tym, że zewnętrzny kurek był zakończony „ostrogą” ułatwiającą napinanie. W zakładach Mausera dokonano poprawek naboju polegających na zmianie jego wymiarów oraz wzmocnieniu ładunku prochowego, wskutek czego powstał nowy nabój 7,63 mm Mauser
Seryjne wytwarzanie C 96 rozpoczęto w kwietniu 1897 roku. Mauser C 96 był pistoletem strzelającym przy zaryglowanym zamku. Magazynek został umieszczony z przodu broni, przed językiem spustowym (widać tu pewn,a analogię z karabinami powtarzalnymi konstruowanymi przez Mausera). Napełniano go z łódek po odciągnięciu zamka. W przypadku gdy wystrzelono wszystkie naboje zamek pozostawał w tylnym położeniu co w oczywisty sposób przyspieszało procedurę przygotowywania broni do następnych strzałów. Lufa wykonana z jednego kawałka stali sięgała daleko do tyłu obejmując swymi ściankami komorę zamkową. Poniżej obudowy zamka był umieszczony blok ryglujący. Na swej górnej powierzchni miał dwa czworokątne zaczepy, dopasowane do komory. Zamek poruszał się w wycięciach szkieletu, którego właściwie jedyną funkcją było pomieszczenie magazynka, zamka i umożliwienie zamontowania rękojeści. Ciekawie rozwiązano konstrukcję zamka. Cały zespół uderzeniowy zamknięty był w zwartym bloku i można było go łatwo wymontować. W sumie broń nie była prosta ani pod względem rozwiązań mechanicznych ani w produkcji. Pistolet działał wykorzystując krótki odrzut lufy i zamek zaryglowany. Po strzale lufa cofała się o 2,4 mm. Ruch wsteczny bloku zamkowego był przenoszony na sprężynę zamkową, która ulegała sprężeniu. Blok zamkowy uwalniał się ze swej osady w zamku i w wyniku działania sprężyny zamkowej oddzielał się od lufy. Lufa uwolniona od zamka podążała dalej do tyłu, napinała kurek i sprężynę zamkową. Następnie powracał zamek pobierając znajdujący się na górze magazynka nabój i wprowadzał go do komory nabojowej. Gdy nabój znalazł się już w komorze, lufa wraz z zamkiem przesuwała się do końca do przodu i następowało zaryglowanie zamka. Broń była wyposażona w bezpiecznik działający na kurek. Gdy chciało się zabezpieczyć broń należało nacisnąć w dół dźwignię i kurek się blokował. Pchnięcie bezpiecznika do góry uwalniało kurek i można było oddać strzał. Kurek nie miał „zęba bezpieczeństwa” tj. nie można było go częściowo napiąć co blokowałoby go i uniemożliwiało oddanie strzału.. W 1916 roku dla armii cesarskiej wykonano przeróbkę pistoletu polegającą na dostosowaniu do amunicji 9 mm Parabellum. Tak zmienione pistolety są rozpoznawalne już na pierwszy rzut oka – w okładzinach rękojeści wycinano duże cyfry 9 które pokrywano czerwoną farbą. Już po zakończeniu pierwszej wojny światowej wykonano jeszcze pewną ilość tych pistoletów z nagromadzonych części. W ich przypadku 9 pokryta była czarną farbą lub nawet w ogóle jej nie wykonywano.
Po I wojnie światowej w wyniku ograniczeń narzuconych Niemcom Traktatem Wersalskim powstał nowy Mauser, oznaczony wzorem 1920 z lufą skróconą do 99 mm. Cała produkcja była przeznaczona na rynek sowiecki, potrzebujący w tym momencie każdej ilości pistoletów. To właśnie ten wzór otrzymał przydomek „Bolo” od potocznego określenia bolszewika. Mauser cieszył się ogromnym powodzeniem w Chinach, dokąd był eksportowany za pośrednictwem różnych japońskich firm handlowych, w Ameryce Południowej.
W latach 1930-31 produkowano pistolet szybkostrzelny – Schnellfeuerpistole oznaczany też jako wzór 712. Na lewej stronie szkieletu umieszczony był dźwigniowy przełącznik rodzaju ognia. Po przełączeniu na „R” (Reihenfeuer – ogień ciągły) otrzymywało się kadencję 850 strzałów na minutę, o wiele za dużo by mogła być praktyczne użyteczna – magazynek był pusty po 1,4 sekundy. Po przestawieniu przełącznika na „N” pistolet funkcjonował w zwykły sposób. Od 1932 roku zaczęto produkować drugą wersję tego pistoletu oznaczoną wzór 1932 z uproszczonym przełącznikiem Broń ta trafiła do armii chińskiej, jugosłowiańskiej i, jedynie do prób, do oddziałów wojska niemieckiego. Broni tego typu nie wprowadzono w Wehrmachcie do uzbrojenia. Po zakończeniu produkcji w roku 1937 w latach 1938-39 zapasy przejęła armia i po wybuchu II wojny światowej przekazała do uzbrojenia Waffen SS.
Wybuch II wojny światowej ostateczne zakończył produkcję Mausera 96 i jego pochodnych. Fabryka Mausera musiała przestawić się na produkcję pistoletów P 08 i P 38. Stary pistolet nie spełniał już wymagań stawianych broni wojskowej jak i był zbyt skomplikowany i kosztowny w produkcji. Po długim, 43 letnim okresie produkcji pozostało jednak około miliona egzemplarzy tego niezwykłego pistoletu.
Dane taktyczno – techniczne: kaliber 7,63 mm, nabój 7,63 x 25 mm. Pojemność magazynka w zależności od wersji 6,10, 20 nabojów, donośność skuteczna 50 m.
Witold Głębowicz