Orzeł, jako znak żołnierza polskiego pojawił się na wojskowych nakryciach głowy w epoce saskiej. Był on umieszczony na blachach kołpaków grenadierskich regimentu gwardii pieszej koronnej. Co ciekawe, znalazł się tam nie samodzielnie, ale jako część herbu państwowego. Towarzyszyły mu inicjały władcy – tak zwana „cyfra” – i jego herb osobisty.
Dopiero reformy z ostatnich lat istnienia I Rzeczpospolitej wprowadziły w 1791 roku – i to tylko w niektórych regimentach – specyficzny znak wojskowy w postaci orła w koronie, z berłem w szponach i monogramem królewskim na piersi. W późniejszych, burzliwych latach orzeł powoli upowszechniał się w wojsku, jednak dopiero utworzenie w 1807 roku Księstwa Warszawskiego spowodowało wprowadzenie go na stałe jako godła wojskowego. W tym okresie nie był jeszcze noszony we wszystkich formacjach (nie używali go np. kirasjerzy).
Tradycję tę kontynuowano w armii Królestwa Polskiego (1815-30) i oczywiście powstania Listopadowego 1830-1 r. Otrzymał on wtedy symetryczny, zwarty rysunek który zachował do dnia dzisiejszego. Srebrny orzeł o szeroko rozpostartych skrzydłach w zamkniętej królewskiej koronie posadowiony został na obłej tarczy amazonek zwanej peltą. Pojawiała się ona już w poprzednim okresie, jednak teraz została połączona z nim na stałe. Wzdłuż jej brzegów został umieszczony szeroki pas z tak zwanymi gwoździami. Jego wywinięte końce dodatkowo udekorowano czterolistnymi różyczkami umieszczonymi w kolistych polach. Na środku tarczy umieszczano zwykle numer pułku lub innych charakterystyczny emblemat.

Prezentowany orzeł noszony był w Korpusie Weteranów – formacji złożonej z wysłużonych ale sprawnych żołnierzy i oficerów. W sytuacji, gdy służba wojskowa trwała wiele lat często ludzie tacy nie potrafili odnaleźć się w życiu cywilnym, nie posiadając środków utrzymania ani majątku. Z tego powodu we wszystkich państwach tworzono formacje które zapewniały opiekę i wsparcie starym wiarusom (ale tylko tym zasłużonym). W zamian pełnili oni pomocnicze funkcje pilnując magazynów i szpitali wojskowych, strzegli twierdz i więzień wojskowych. W Królestwie Polskim od 1828 roku Korpus tworzyły 3 bataliony, z których ostatni pełnił rolę karnego, złożony z „kompanii poprawczych” – dwóch więźniów cywilnych i jednej wojskowych.
W trakcie powstania Listopadowego weterani stali się poszukiwanymi instruktorami dla nowo zaciąganych rekrutów, pełniąc niekiedy również służbę w polu.
Opisywany orzeł wykonany jest z cienkiej blachy cynkowej. W odróżnieniu od znaków regularnego wojska na tarczy umieszczono mosiężną literę „W” pozwalającą zidentyfikować formację. Prezentowany zabytek jest mocno uszkodzony, odłamany jest krzyż na koronie. Ponieważ do zbiorów Muzeum Wojska Polskiego trafił z Muzeum Polskiego w Raperswilu można podejrzewać, że jego właściciel po upadku powstania znalazł się na emigracji, zabierając ze sobą orła jako najcenniejszą pamiątkę.

Wysokość: 13,8 cm.
Szerokość: 11 cm.

Marcin Ochman

Zobacz także:

[word=Orzeł na czapkę 1 pułku strzelców pieszych lub 1 pułku piechoty z okresu Królestwa Polskiego.] Orzeł na czapkę 1 pułku strzelców pieszych lub 1 pułku piechoty z okresu Królestwa Polskiego. [/word]
[word=Orzeł na czapkę 2 pułku Mazurów z okresu powstania Listopadowego.] Orzeł na czapkę 2 pułku Mazurów z okresu powstania Listopadowego. [/word]
[word=Orzeł na czapkę Batalionu Saperów z okresu Królestwa Polskiego.] Orzeł na czapkę Batalionu Saperów z okresu Królestwa Polskiego.[/word]
[word=Orzeł na czapkę Korpusu Inwalidów z okresu Królestw Kongresowego.] Orzeł na czapkę Korpusu Inwalidów z okresu Królestw Kongresowego. [/word]
[word=Orzeł strzelecki] Orzeł strzelecki [/word]