Łoże oktawy kartauny z połowy XVII wieku

Łoże do armat jest podstawą działa i służyło jako podstawa mocowanej na nim lufy w czasie toczonych bitew. Już od momentu powstania artylerii konstruowano łoża, które wówczas zwano lawetami. Na przełomie XIV-XV wieku łoże przybrało kształt drewnianego kloca z zamocowaną nieruchomo lufą. Okazały się jednak bardzo nieporęczne, a przemiany w taktyce oraz rozwój broni wymusiły na artylerii większą mobilność, co spowodowało dodanie kół w wieku XV. Jednakże i ta innowacja nie przyniosła oczekiwanych efektów, gdyż w dalszym ciągu łoża były ciężkie, przez co ograniczały znacznie mobilność artylerii na polu walki. Następną formą konstrukcyjną było łoże wykonane z dwóch ścian bocznych połączonych poprzecznymi wzmocnieniami. Dzięki temu lufa opierała się na czopach, co umożliwiało zmianę kąta podniesienia lufy bez konieczności zmiany położenia całego działa. W takim właśnie typie wykonane jest zachowany duży fragment łoża.

Łoże wykonane w typie holenderskim z XVII wieku. Holendrzy na początku XVII wieku wprowadzili reformę w artylerii tworząc nowy podział kalibrów luf a także konstruując do nich nowy typ lawet. Wykonane z drzewa dębowego, wzmocnione żelaznymi okuciami.
Ściany łoża o długości 382 cm i grubości 9,5 cm są równoległe, połączone pięcioma poprzeczkami dodatkowo wzmocnionymi żelaznymi okuciami. Kont pochylenia wynosi 13 stopni. W części czołowej łoża, nad osią kół, umieszczono osady do umieszczenia czopów lufy. Na ogonie zamontowane haki i kółka, zapewne mające na celu ułatwienie transportu.
Zachowane koło (jedno) ma średnicę 138 cm i jest osadzone w 40 cm piaście, która ma grubość 35 cm.

Łoże zostało wydobyte z Wisły w 1913 roku przy brzegu praskim. Przypisuje się je armii koronnej z połowy XVII wieku, co by odpowiadało typologii łóż używanych przez armię Rzeczypospolitej Obojga Narodów po reformach artylerii przeprowadzonych przez Władysława IV. Kolejnym argumentem przemawiającym za polską proweniencją jest fakt stoczenia bitwy w tym rejonie przez wojska polsko – litewskie z armią brandenbursko-szwedzką w dniach 28 – 30 lipca 1656 roku. Z zachowanych zapisek wiemy, że armia polsko-litewska w trzecim dniu bitwy przeprawiała się niedaleko miejsca wydobycia łoża w trzecim dniu bitwy, wobec tego istnieje szansa iż jest to jedna z lawet używanych przez artylerię polską podczas tej bitwy a utraconą w czasie przeprawy.

Jarosław Godlewski

Skip to content