Ciężarek kiścienia; znaleziony na Kijowszczyźnie w końcu XIX wieku. Pochodzi ze zbiorów J. Choynowskiego

Ciężarek w formie wydłużonej i spłaszczonej gruszki, z otworem do rzemienia na górze; na dole niewielki guzek z otworkiem. Odlewany korpus wykonany z brązu, środek wypełniony ołowiem. Na obu powierzchniach zdobienie wykonane techniką niello, polegającą na wypełnieniu wyrytego uprzednio wzoru pastą złożoną z siarczków srebra, miedzi, ołowiu i polerowaniu; dzięki temu ornament uzyskuje czarny kolor. Ornament w formie roślinnych wici.

Kiścień ten zalicza się do typu III (typologia wg rosyjskiego uczonego A. N. Kirpicznikowa) i określany jest niekiedy, jako typ z czarnym ornamentem. Datuje się je na XII-XIII wiek i uważa za wyjątkowo kunsztownie wykonane i zdobione. Produkcja zlokalizowana była w Kijowie i okolicach, na co wskazuje duża liczba znalezisk z tego obszaru (przeszło 70% egzemplarzy zaliczanych do typu III). Niewykluczone, iż stanowiły one wyznacznik statusu społecznego właściciela. Identyczny kiścień (wielkość, forma, ornament) opublikowany został przez Kirpicznikowa w pracy Drewnierusskije orużije, tom 3, tabl. XXXIX:5; pochodzi z Korsunia i przechowywany jest obecnie w Kijowie.

Wymiary:
długość – 6,2 cm, szerokość – 3,4 cm, grubość – 2,3 cm, średnica kółka – 0,6 cm, waga 0,08 kg

W zbiorach MWP od 1923 r.

Kiścienie upowszechniają się na Rusi już w X wieku; zostały przejęte przez wschodnich Słowian najprawdopodobniej od Chazarów. Była to broń obuchowa, mająca postać ciężarka przymocowanego za pomocą rzemienia do krótkiego, określanego zazwyczaj na 30-40cm długości, drewnianego trzonka – dzierżaka. Ciężarki wykonywano z rozmaitych materiałów, rogu, kości, metali i nadawano im różne kształty, najczęściej gruszkowaty; ich powierzchnie często zdobiono. Do rzemienia mocowano je za pomocą uszek lub też korpusy były wiercone na wylot. Za typowo ruskie uznawane są głowice kiścieni wykonane z dwóch metali – ołowianego rdzenia i brązowego płaszcza. Co do wartości bojowej kiścienia zdania są podzielone. Negowano militarne znaczenie egzemplarzy wyposażonych w kościane, czy rogowe głowice, dopatrując się w nich wyznacznika pozycji społecznej, czy oznaki godności, podobnie jak w przypadku niektórych buław. Jeśli rzeczywiście przydatność tego typu broni należy traktować ostrożnie, to nie ma powodu, aby wątpić w skuteczność kiścieni z metalowymi ciężarkami. Celne uderzenie w odkrytą część ciała, np. w twarz powodowało, jeśli nawet nie śmierć, to trwałe wyeliminowanie przeciwnika z walki. Z terenów dawnej Rusi pochodzi bardzo wiele kiścieni (w latach 60. ubiegłego wieku znanych było 127 egzemplarzy), czy raczej ich fragmentów w postaci ciężarków, natomiast znaleziska tej broni na obszarze obecnej Polski należą do rzadkości, co więcej, spośród kilkunastu znanych egzemplarzy większość pochodzi ze wschodniego pogranicza, co wskazuje na ruską ich proweniencję

Michał Mackiewicz