Karabin Mauser wz.1898 (Gewehr 98), obok rosyjskiego Mosina wz.1891 i angielskiego Lee-Enfielda Mk III, uznawany jest za szczytowe osiągnięcie w dziedzinie projektowania karabinów powtarzalnych, a rozwiązania w nim zastosowane wykorzystywane są z powodzeniem do dnia dzisiejszego (chociażby w broni snajperskiej). Powstanie wzoru 1898, było efektem gwałtownego światowego wyścigu zbrojeń, zapoczątkowanego w 1886 pojawieniem się francuskiego karabinu Lebela, pierwszej powtarzalnej broni strzelającej małokalibrowym nabojem elaborowanym prochem bezdymnym, z pociskiem ołowianym w metalowym płaszczu. Doskonałe parametry balistyczne Lebela spowodowały, że karabiny pozostające na uzbrojeniu światowych armii zostały w jednym momencie całkowicie zdeklasowane.
Firma Mauser stanowiła od lat 70. uznaną markę, dostarczając armii niemieckiej kolejnych wzorów karabinów – 1871 i 1871/84 oraz zaopatrując w broń strzelecką zagranicznych kontrachentów. Pośpieszne wprowadzenie w Niemczech karabinu wz.1888 (nabój 7,92 x 57 mm, proch bezdymny, pocisk pełnopłaszczowy), będącego odpowiedzią na Lebela, ale, z którym Mauser nie miał nic wspólnego, zmotywowało firmę do opracowania nowej konstrukcji, tym bardziej, że karabin komisyjny (Kommissiongewehr), bo tak popularnie nazywano wz.1888, okazał się być zdecydowanie nieudany i zdawano sobie sprawę, iż trzeba będzie go zastąpić. W końcu lat. 80. i na początku 90. koncern z Oberndorfu zbudował kilka wzorów karabinów, przy czym każdy kolejny model był coraz doskonalszy konstrukcyjnie (zwieńczeniem wysiłków był wz.1895). Trafiały one na uzbrojenie szeregu armii, w tym belgijskiej, większości południowoamerykańskich, chińskiej, tureckiej, hiszpańskiej, serbskiej, szwedzkiej. Udanym sprawdzianem dla mauserów, był konflikt hiszpańsko-amerykański (1898) i angielsko-burski (1899-1901), zwłaszcza w tym drugim niemieckie karabiny dowiodły swych doskonałych możliwości, stając się prawdziwym postrachem Anglików. Nowatorskie rozwiązania zastosowane przez Mausera dotyczyły wszystkich najważniejszych elementów: lufy, magazynka, sposobu ładowania i oczywiście zamka – wszystkie, bez mała genialne patenty, gdzieniegdzie dodatkowo ulepszone, zawarte zostały potem w najsłynniejszym dziele zakładów Mausera – karabinie wz.1898. W trakcie testów porównawczych z wzorem 1888 okazał się bezkonkurencyjny i w kwietniu 1898 roku przyjęto go oficjalnie do uzbrojenia armii cesarstwa niemieckiego. Poza macierzystymi zakładami Mausera w Oberndorfie, produkcję uruchomiono w pruskich państwowych zbrojowniach w Erfurcie, Spadnau i Gdańsku, w bawarskim arsenale w Ambergu i zakładach DWM z Berlina. Do 1907 roku regularna armia została całkowicie przezbrojona w Gewehr 98.
Mauser wz.1898 jest karabinem wielostrzałowym powtarzalnym, czyli posiadającym magazynek i wymagającym każdorazowego ręcznego przeładowania. Wyposażony jest w zamek tłokowy, ślizgowo-obrotowy, czterochwytowy, co oznacza, że w celu załadowania naboju należy wykonać cztery odpowiednie ruchy ręką. W broni tej można wydzielić następujące elementy: lufę wraz z celownikiem, komorą zamkową i mechanizmem spustowym, zamek, magazynek wraz z wieczkiem i donośnikiem nabojów, drewnianą osadę (łoże, kolba, nakładka). Ponadto stalowe okucia, tzw. bączki – przedni i tylny, służące do łączenia osady z lufą, nasadę bagnetu stanowiącą element łoża oraz wycior wchodzący w wydrążenie w łożu. Stopka kolby okuta jest stalowym trzewikiem, a u spodu posiada strzemiączko do pasa nośnego (przednie umocowane jest do tylnego bączka). Konstrukcja zamka stanowi jedną z największych zalet karabinu, jest prosta i niezawodna. Zasadniczym elementem jest jednoczęściowy trzon zamkowy, kryjący w sobie trzon igliczny zakończony z jednej strony grotem, z drugiej kurkiem oraz sprężynę igliczną. Tył trzonu zamknięty jest tzw. zameczkiem z bezpiecznikiem skrzydełkowym. Na przedzie trzonu zamkowego znajdują się dwa symetryczne rygle odpowiadające wycięciom na wewnętrznej powierzchni pierścienia ryglowego, dodatkowy rygiel umieszczony jest u spodu trzonu, na wysokości rączki zamkowej. Wyciąg łusek znajduje się po prawej stronie trzonu zamkowego i ma postać szerokiej szyny osadzonej ruchomo za pomocą pierścienia. Magazynek pudełkowy 5 nabojowy, ładowany z łódki (wynalazek Mausera – znaczne udoskonalenie w porównaniu do stosowanych dotąd ładowników), umieszczony jest w środku punktu ciężkości broni i schowany całkowicie w osadzie. Naboje układają się w dwóch rzędach, niesymetrycznie względem siebie (diagonalnie). Od dołu pudełko magazynka zamknięte jest wieczkiem, które stanowi oparcie dla sprężyny podajnika. Lufa z zewnątrz ma budowę schodkową odpowiadającą odpowiednim wycięciom w łożu i nakładce – dzięki temu jest ona pewnie osadzona, wpływając dodatnio na celność broni.
Doskonałość budowy mauserowskiego zamka w połączeniu z pudełkowym magazynkiem dwurzędowym i łódką nabojową, uczyniły z wz.1898 jedną z najlepszych konstrukcji w historii broni strzeleckiej – przy odpowiedniej konserwacji, niezawodną i szybkostrzelną zarazem. Na początku karabin dostosowano do naboju 7,92 x 57 mm z pociskiem o owalnym wierzchołku, czyli takim jakim strzelał karabin komisyjny. W 1905 roku wprowadzono udoskonalony nabój z pociskiem o zaostrzonym wierzchołku (tzw. Patrone S – Spitzgeschoss). Wiązało się to ze zmianą lufy oraz celownika, który wyskalowany został od 400 do 2000 m (wcześniej 200-2000). Do karabinu stosowano rozmaite wzory bagnetów siecznych (wz.98, wz.98/05, wz.84/98, S14, a także kilka zastępczych – wprowadzonych w latach 1914-1918).
Karabin Mauser znakomicie zdał trudny bojowy egzamin w czasie I wojny światowej, dlatego też system z roku 1898 szybko przyjął się w wielu armiach na całym świecie, także w Europie. W 1922 roku uznano go za najlepszy również w Polsce, rozpoczynając produkcję wzoru 1898 w warszawskiej Fabryce Karabinów.
Dane taktyczno-techniczne:
Długość – 1250 mm, długość lufy – 740 mm, masa – 4,1 kg, kaliber – 7,92 mm, pojemność magazynka – 5 naboi
Michał Mackiewicz