Kałkan jest to wypukła, kolista i lekka tarcza pochodząca ze wschodu, wykorzystywana głównie przez żołnierzy w takich krajach jak: Turcja, Persja oraz Indie. Popularna również w krajach arabskich oraz w Chinach i Mongolii. Wykonana najczęściej z prętów rotangu (calamus rotang) tworzących strukturę tarczy, które są zwijane w spiralny zwój z metalowym umbem po środku środku. Znane są również opisy kałkana wykonanego z prętów wiklinowych bądź figowych. Pręty łączone są ze sobą albo w jaskółczy ogon albo skośnie. Natomiast oplot wykonywano nićmi jedwabnymi (najczęściej przy tarczach paradnych) ale także, bawełnianymi, lnianymi oraz wełnianymi. Nitami mocuje się zaś sznurki imacza, którego jeden ze sznurów jest na tyle długi aby tworzył pętlę umożliwiającą zarzucenie tarczy na plecy. Bardzo często nity dodatkowo osłonięte są tarczkami metalowymi w celu zabezpieczanie (w kałkanie bojowym) bądź zamaskowania ze względów estetycznych ( przy kałkanie paradnym). Wewnętrzna część kałkana podbita jest najczęściej płótnem z wpasowaną poduszką, która umożliwia wygodniejsze trzymanie i posługiwanie się nią w czasie boju. Przeciętnie średnica kałkana wacha się od około 50 do około 60 cm.
Tarcza tego typu używana była przeważnie przez jazdę ze względu na jej podstawową zaletę czyli niewielką wagę. Mało prawdopodobne, aby używały jej ciężko opancerzone formacje wyposażone w zbroje płytowe, lustrzane bądź płytkowe, raczej przeznaczone były dla jazdy lekkiej i średniej, których uzbrojenie ochronne składało się z watowanych kaftanów bądź kolczug mających za zadanie ochronę przed cięciami ale nie przed pchnięciami ani przed bronią miotaną w postaci strzał, które rozrywały kaftany i kolczugi. Świetną ochronę przed tego typu bronią dawały natomiast kałkany. W roku 2004 w Muzeum Wojska Polskiego dokonano eksperymentu na wiernej rekonstrukcji tego typu tarczy, wykonanej przez pana Norberta Kopczyńskego i jednoznacznie stwierdzono, iż strzały z łuku nie są w stanie przebić jej na wylot. Grzęzły w ciasnym splocie, tak, że ciało wojownika nie jest zagrożone odniesieniem ran. W czasie walki można było trzymać tego typu tarcze w ręku, w którym trzymano wodze, co ułatwiało sprawne posługiwanie się bronią zaczepną.

Rys historyczny kałkana i jego typy

Kałkan jako uzbrojenie pojawił się już w VI wieku przed naszą erą, co poświadczają perskie płaskorzeźby z pałacu w Persepolis. Natomiast kolejne wizerunki tego typu tarcz pojawiają się w ikonografii perskiej w XIV wieku, natomiast jeżeli chodzi o oryginalne eksponaty znajdujące się w muzeach najstarsze możemy datować na XVI wiek. Jednakże są to pojedyncze egzemplarze, dopiero większą grupę stanowią kałkany z XVII wieku, przeważnie proweniencji tureckiej. Wynika to z tego, iż XVII wieku tarcze lekkie typu wschodniego zaczęły wchodzić na wyposażenie żołnierzy Rzeczypospolitej, szczególnie formacji jazdy pancernych wchodzących w skład autoramentu narodowego, jak również mocno rozpowszechniły się na obszarach Węgier. Wiele z nich stanowi zdobycz podczas licznych wojen prowadzonych przeciw Turcji. W Rzeczypospolitej wraz z rozwojem liczebnym jazdy średniej nastąpił wzrost zapotrzebowania na kałkan, spowodowało to import gotowych kałkanów z Turcji, ale także surowców z których następnie w miastach południowo wschodniej Rzeczpospolitej (przeważnie województwo ruskie oraz podolskie) zamieszkanych w dużej liczbie przez Ormian wytwarzano kałkany. Zdobienia różniły się od importowanych ze wschodu, bazując przede wszystkim na wzorach typowych dla Ormian polskich, a także ze sporą domieszką wzornictwa zachodnioeuropejskiego.
Poza regionalnym podziałem kałkana na typy, również możemy dzielić ze względu na zastosowanie. Wobec tego wyróżniamy kałkany bojowe, paradne oraz klejnoty.

Więcej informacji na temat kałkana znajduje się w artykułach :
1. Zdzisław Żygulski (jun.), „Kałkan – tarcza orientu” [w:] Muzealnictwo Wojskowe tom 7, Warszawa 2000, s. 147 – 170.
2. Norbert Kopczyński, „Próba rekonstrukcji kałkana bojowego na podstawie tarczy ze zbiorów Muzeum Wojska Polskiego” [w:] Muzealnictwo Wojskowe, tom 8, Warszawa 2005, s. 517 – 526.
3. Norbert Kopczyński, ” Test wytrzymałości kałkana bojowego na strzały z łuku” [w:] Muzealnictwo Wojskowe, tom 8, Warszawa 2005, s. 533 – 538.
4. Zbigniew Juszkiewicz, „Wykonanie elementów stalowych do rekonstrukcji kałkana bojowego” [w:] Muzealnictwo Wojskowe, tom 8, Warszawa 2005, s. 527 – 532.
Jarosław Godlewski

Zobacz również:
[word=Kałkan bojowy]Kałkan bojowy[/word]
[word= Kałkan paradny (dekoracyjny) pancerny]Kałkan paradny (dekoracyjny) pancerny [/word]
[word= Pokrowiec skórzany na kałkan] Pokrowiec skórzany na kałkan[/word]
[word= Pokrywa miedziana na kałkan] Pokrywa miedziana na kałkan[/word]