Wśród wielu typów lekkich haubic polowych stosowanych w latach II wojny światowej była również sowiecka haubica wzór 1938 kal. 122 mm, znana pod fabrycznym oznaczeniem M-30. Prace nad nią rozpoczęto w 1937 roku pod kierunkiem Fiodora F. Pietrowa. Prowadzono je w biurze konstrukcyjnym Fabryki Artylerii nr 172, tym samym gdzie rok wcześniej zainicjowano prace nad haubicoarmatą wzór 1937 kal. 152 mm. Po przeprowadzonych w latach 1938-1939 próbach poligonowych, ostatecznie 29 września 1939 roku haubica została oficjalnie przyjęta do uzbrojenia Armii Czerwonej pod oznaczeniem: „122-мм дивизионная гаубица обр.1938г.”.
Lufa haubicy składała się z rury rdzeniowej, płaszcza i nakręcanej nasady zamkowej, nie miała hamulca wylotowego. Zastosowano zamek śrubowy, otwierany i zamykany ręcznie. Oporopowrotnik składał się z hydraulicznego opornika typu wrzecionowego i hydropneumatycznego powrotnika. Zastosowano łoże dolne typu rozporowego z dwoma rozstawnymi ogonami z lemieszami. Podwozie resorowane, koła stalowe z oponami wypełnionymi masą gąbczastą. W dziale montowano dwuczęściową, stalową tarczę ochronną. Stosowano celownik dwóch rodzajów: z półzależną i niezależną linią celowania, a także kątomierz Goerza. Do strzelania wykorzystywano naboje składane z pociskami odłamkowo-burzącymi, kumulacyjne i dymne. Haubica wzór 1938 mogła być holowana przez zaprzęg sześciokonny (z przodkiem) lub przez samochody ciężarowe i ciągniki artyleryjskie (z przodkiem lub bez przodka).
W latach 1940-1955 wyprodukowano w ZSRS ponad 19 tys. haubic wz. 1938: 1940 – 639; 1941 – 2762; 1942 – 4240; 1943 – 3770; 1944 – 3485; 1945 – 2630; 1946 – 210; 1947 – 200; 1948 – 200; 1949 – 250; 1950 – 0; 1951 – 300; 1952 -100; 1953 – 100; 1954 – 280; 1955 – 100.
W czasie tzw. Wielkiej Wojny Ojczyźnianej haubice wzór 1938 udowodniły swoje duże walory bojowe i uniwersalność. Nadawały się zarówno do niszczenia fortyfikacji polowych i środków ogniowych piechoty, jak i artylerii przeciwnika. Od lata 1943 roku haubice wzór 1938 znajdowały się także w uzbrojeniu jednostek Wojska Polskiego walczących na froncie wschodnim. Do 1945 roku sformowano m.in. 14 pułków artylerii lekkiej, wchodzących organicznie w skład dywizji piechoty. Każdy z nich składał się z trzech dywizjonów po dwie baterie armat ZIS-3 i jednej baterii haubic wzór 1938. Łącznie w pułku obok 24 armat 76 mm było 12 haubic kal. 122 mm. Te ostatnie stanowiły także uzbrojenie brygad artylerii haubicznej WP. Każda z nich składała się z 3 pułków po 2 dywizjony, jeden z 3 bateriami, drugi z 2 bateriami po 4 haubice 122 mm. W sumie zarówno w 2., 3., jak i 7. BAH znajdowało się po 60 dział tego typu. W latach 1950-60 haubice wz. 1938 były produkowane dla Wojska Polskiego na licencji przez Hutę Stalowa Wola.
[b]Podstawowe dane taktyczno-techniczne:[/b]
kaliber – 122 mm; długość lufy bez zamka – 2800 mm; masa działa w położeniu bojowym – 2450 kg; masa działa w położeniu marszowym z przodkiem – 3100 kg; prędkość początkowa pocisku odłamkowo-burzącego – 515 m/sek.; masa pocisku odłamkowo-burzącego – 21,76 kg; szybkostrzelność – 5-6 strz./min.; maksymalna donośność – 11,8 km. Obsługa 7-10 ludzi.
[b]Zbiory Muzeum Wojska Polskiego[/b]
W muzeum eksponowany jest egzemplarz haubicy, który w latach II wojny światowej stanowił uzbrojenie 2. Pomorskiej Brygady Artylerii Haubic z 1. Armii Wojska Polskiego.
Mariusz Skotnicki
