Broń palna w powstaniu styczniowym.

Przygotowując powstanie podstawowym problemem, jaki należało rozwiązać był brak broni. Spiskowcy zakładali, że jak w powstaniu listopadowym w pierwszych – decydujących – godzinach walki zdobyte zostaną magazyny wroga, co pozwoli uzbroić ochotniczą armię. Największe składy znajdowały się w twierdzach w Modlinie, Dęblinie i Warszawie. Miano je opanować przy pomocy wciągniętych do spisku oficerów rosyjskich. Te optymistyczne plany okazały się całkowitą mrzonką – nie tylko twierdz, ale nawet mniejszych miast nie udało się powstańcom zająć na dłużej. Rosjanie w okresie przedpowstaniowym, uprzedzając wydarzenia, zażądali zdania wszelkiej broni przez cywilów i z największą staranności ochraniali własne składy.
Postanowiono zatem sięgnąć po to, co było jeszcze dostępne. Myślistwo było od wieków ulubioną rozrywką szlachty i w niemal każdym domu znajdował się – nieraz pokaźny – zbiór dubeltówek, strzelb, sztucerów i potrzebnych akcesoriów. Przysłowiowe dwururki często można było spotkać nawet w domach mieszczańskich. Oczywiście, była to broń bardzo wielu typów, kalibrów i różnym stanie. Wbrew pozorom jednak, kapiszonowe sztucery gwintowane nie ustępowały ówczesnym karabinom wojskowym, przewyższając je jakością wykonania. Nawet gładkolufowe dubeltówki, choćby z zamkiem skałkowym, w walce partyzanckiej mogły być użyteczne. Strzał loftkami lub ciężką kulą ołowianą z małej odległości (np. w zasadzce) był bardzo skuteczny, a dwie lufy zapewniały chwilową przewagę ognia. Mimo wspomnianych rekwizycji szczególnie w początkach powstania strzelby myśliwskie stanowiły lwią część uzbrojenia.
Inaczej rzecz się miała z bronią krótką. Jednostrzałowe pistolety pojedynkowe, czy nawet tarczowe (sportowe) nie bardzo nadawały się do użycia w walce. W większości armii posługiwano już się w tym czasie rewolwerami, o nieporównywalnie większej szybkostrzelności. Broń pojedynkowa, choć celna, z przy tym ciężka i mało poręczna.
Najbardziej oczywiste źródło broni, jaką była zdobycz wojenna w warunkach powstania styczniowego odgrywało małą rolę. Przeważnie to partie powstańcze musiały uchodzić przed obławami i toczyć walki obronne, co raczej przynosiło stratę niż uzyskanie broni. Zresztą armia rosyjska była w trakcie przezbrajania i wiele oddziałów miało przestarzałe i mocno zużyte karabiny i karabinki.
Rządy powstańcze od początku liczyły na dostawy broni zagranicznej. Ponoszono ogromne wydatki na zakupy broni w Austrii, Belgii, Francji i Wielkiej Brytanii, którą następnie różnymi przemyślnymi sposobami starano się przemycić na teren Królestwa Polskiego. Rządy państw zaborczych starały się wszelkimi sposobami temu przeciwdziałać. Transporty tropili żandarmi, celnicy i tajni agenci. Nie cofano się przed prowokacją i sabotażem. Nic więc dziwnego, że jedynie co dziesiąty z zakupionych za granicą 200 000 karabinów dotarł do rąk żołnierza.
Co gorsza, sytuację tę wykorzystywali wszelkiej maści oszuści, spekulanci i mitomani by za niebotyczne pieniądze sprzedawać agentom Rządu Narodowego broń całkowicie bezużyteczną lub własnego pomysłu „genialne” wynalazki.
Mimo to, dostawy z zagranicy były źródłem najlepszych i najnowocześniejszych karabinów i pistoletów. W końcowym okresie powstania część rosyjskich formacji nieregularnych samorzutnie przezbrajała się w broń z zarekwirowanych magazynów i dostaw powstańczych. Tym samym przyznając jej wyższość nad własnymi konstrukcjami. Znikome ilości broni wyprodukowano na ziemiach polskich. Na przeszkodzie stanął brak doświadczenia i zaplecza produkcyjnego oraz nadzór policyjny nad warsztatami rusznikarskimi. Mimo to, pewna ilość pistoletów, szabel, sztucerów i dubeltówek wykonanych w Poznaniu, Krakowie i Warszawie zasiliła partie powstańcze.
Zdjęcie przestawia powstańca, księdza Konstantego Orłowskiego. Posiada on typowe uzbrojenie: kapiszonową dubeltówkę i pistolet, zapewne pojedynkowy. Zwracają uwagę zdobyczna ładownica i rosyjska, blaszana manierka. Trudno jednak orzec, czy przedmioty te stanowiły własność wymienionego, czy zostały jedyne wypożyczone „do zdjęcia”.

Marcin Ochman

Zobacz także:

[word=Rewolwer systemu F. Kinapena po płk. F. Nullo]Rewolwer systemu F. Kinapena po płk. F. Nullo[/word]

Skip to content