Aleksander Hilary Połubiński

Z lat jego młodości mamy nie wiele informacji o nim, jednakże możemy określić dokładną datę jego narodzin, które maiły miejsce 6 sierpnia 1626 roku. Był synem Konstantego, który od 1627 roku zajmował urząd kasztelana mścisławskiego,a od 1633 roku był wojewodą parnawskim oraz Zofii z Sapiehów, co oczywiście miało wpływ na jego dalszą karierę, gdyż w ten sposób skoligacony był z jednym z większych rodów magnackich Wielkiego Księstwa Litewskiego. Oczywiście nakładało to na rodzinę obowiązek dobrego wykształcenia, więc młody magnat pobierał nauki w Akademii Wileńskiej, Zamojskiej oraz na Uniwersytecie krakowskim. Niedługo potem został wysłany na dwór Władysława IV, zaś jako jego pokojowiec w wieku 17 lat został wysłany zagranicę aby nabrać tam ogłady i nauczyć się języków a także obyczajów obcych nacji. Zapewne król budował swoje stronnictwo, a krewniak Sapiehów świetnie się nadawał do pozyskania przynajmniej względów tego potężnego rodu. Mając 20 lat został posłem na sejm w 1646 roku, a już dwa lata później podpisał się na akcje elekcyjnym z powiatu słonimskiego.
Przełomowym jednak wydarzeniem dla przyszłej kariery młodego Aleksandra Połubińskiego, wojewodzica parnawskiego, był wybuch powstania kozackiego w 1648 roku. Wówczas to hetman polny litewski, Janusz Radziwiłł, dnia 16 sierpnia, wystawił wojewodzicowi list przypowiedni na 100 konną chorągiew. Fakt ten jest o tyle dziwny, że 22 letni Aleksander nie miał najmniejszego doświadczenia wojennego, a dowództwo nad chorągwią husarską było bardzo prestiżowe. Skądinąd wiemy, że nie stać było Połubińskiego na wyłożenie takich sum i otrzymał pomoc od swego protektora. Walczył w latach 1648 – 1651 pod dowództwem Janusza Radziwiłła, wyróżniając się przy zdobyciu Mozyrza w 1649 roku, jak także w bitwie łojowskiej, brał także udział w kampanii ukrainnej w 1651 roku i odznaczył się w walkach pod Białą Cerkwią 23 września za co od króla otrzymał list przypowiedni na własną chorągiew kozacką. W tym czasie za zasługi wojenne i wierną służbą na wiosnę 1650 roku otrzymał stanowisko podkomorzego słonimskiego. Także na przełomie roku 1651 i 1652 przez krótki okres sprawował funkcję dowódcy pułku hetmańskiego, wynikało to z przymusowego wyjazdu i opuszczenia w ten sposób wojsk rozłożonych na leżach przez Macieja Frąckiewicza Radzymińskiego dotychczasowego dowódcy. Jednakże nie zmienia to faktu, że niespełna 26 letni Połubiński został wyróżniony tą zaszczytną funkcją. Wpływ na jego wybór miała zapewne postawa na polu walki i podczas prowadzonych działań wojennych, jego osobista odwaga jak także świetny zmysł dowódczy. O wzroście jego znaczenia w armii litewskiej świadczy fakt, że na przełomie 1653 i 1654 roku otrzymał listy przypowiednie w sumie na trzy chorągwie: husarską, kozacką oraz dragońską.
Pierwsza faza wojny z Moskwą, czyli lata 1654 – 1655 była najlepsza dla kariery Połubińskiego. Pewną oznaką nadchodzących szybkich zmian w drodze na szczyt był już kwiecień 1654 roku, kiedy to został awansowany za dotychczasowe zasługi na polu walki na urząd podstolego litewskiego, po Teodorze Aleksandrze Lackim, którego wyniesiono na stanowisko marszałka nadwornego. Uznanie jakie zyskał sobie młody podkomorzy w oczach królewskich zapewne miało wpływ na kolejne jego kroki. Już jesienią 1654 roku został mianowany pisarzem polnym Wielkiego Księstwa Litewskiego, w zamian za poparcie stronnictwa królewskiego w sporze z Januszem Radziwiłłem. Jak najbardziej starał się położyć zasługi w wojnie z nowym najeźdźcą, biorąc czynny udział w wszelkiego rodzaju działaniach wojennych. Musiał działać dość prężnie wspierając królewskie plany, gdyż już 17 lutego otrzymał list przypowiedni na sformowanie husarskiej chorągwi królewskiej pod jego porucznikostwem. Tak wysoką funkcję otrzymał będąc zaledwie 29 – letnim mężczyznom z kilkuletnim zaledwie doświadczeniem wojennym. W ten sposób jako porucznik królewskiej chorągwi husarskiej stał się dowódcą pułku królewskiego w armii litewskiej, co pociągnęło za sobą jego awans na pułkownika.
W czasie prowadzonych działań przeciwko Moskwie w 1654 i 1655 roku dowodził wielokrotnie silnymi zgrupowaniami jazdy oraz samodzielnymi jednostkami, tak jak to miało miejsce w sierpniu, kiedy to J. Radziwiłł wysłał go na czele 1000 jazdy pod Kopyś. Brał udział także w przegranej bitwie pod Szepielewiczami, idąc ze swoim pułkiem w ariergardzie (wówczas jeszcze dowodził pułkiem hetmańskim), osłaniał odwrót pobitych wojsk litewskich hetmana polnego. Następnie zebrał rozbite oddziały litewskie, starał się uczynić to jak najszybciej i przyciągnął pod swoją komendę znaczną liczbę uciekinierów spod Szepielewicz.
Właśnie lato 1655 roku stało się najważniejszym okresem w życiu Aleksandra Połubińskiego, wówczas to w zamian za poparcie planów królewskich mianowany został pisarzem polnym, zapewne nie obyło się bez protekcji jego stryja podkanclerzego Kazimierza Leona Sapiehy, którego tak bardzo chciał pozyskać do swojej polityki antyradziwiłłowskiej Jan Kazimierz. Jak najbardziej więc osoba świeżo mianowanego pisarza polnego blisko spokrewnionego z Sapiehami pomogła do ponownego zbliżenia tego litewskiego rodu do dworu. Zaś sama funkcja pisarza polnego była istotna, gdyż to właśnie on mógł dostarczyć dowodów na nadużycia jakich dopuszczał się Janusz Radziwiłł. Wybrał wówczas Aleksander Połubiński opcję dworską, licząc w przyszłości na szybki awans, a nawet w niedługim czasie na krzesło senatorskie.
Podczas inwazji wojsk szwedzkich był zajęty organizowaniem królewskiej chorągwi husarskiej, jednakże przyjął zwierzchnictwo króla szwedzkiego po przegranej bitwie pod Wojniczem, zaś jego chorągiew stała się królewską Karola X Gustawa. W lutym 1656 roku porzucił szwedzką służbę i połączył się z Pawłem Sapiehą. Wówczas to zaczął dowodzić zgrupowaniami większymi niż jeden pułk, spóźnił się na pomoc Czarnieckiemu walczącemu pod Niskiem, brał udział w oblężeniu Szwedów w widłach Sanu i Wisły oraz odbijał Warszawę. To właśnie Aleksander Połubiński poprowadził sławną szarżę husarii na piechotę przeciwnika drugiego dnia bitwy warszawskiej. Walczył w 1657 roku w Prusach Książęcych, a także brał udział w odparciu najazdu Jerzego II Rakoczego. Początkowo w 1658 roku pułk królewski miał być przeznaczony do wsparcia ekspedycji duńskiej, jednakże w końcu został zatrzymany dla obrony Litwy. Kierował pracami fortyfikacyjnymi Brześcia, a następnie walczył w tymże roku przeciwko wojskom moskiewskim. Od końca sierpnia 1659 roku do lutego 1660 roku przebywał w Kurlandii. Należy zaliczyć jego osobę do stronników dworu królewskiego, ale w wielu wypadkach szedł na kompromis z malkontentami. Podczas rokoszu Lubomirskiego stanął po stronie króla, został rozbity pod Częstochową w 1665 roku. Czternaście długich lat czekał na kolejny awans, po śmierci Jerzego Karola Hlebowicza objął urząd starosty żmudzkiego w październiku 1668 roku, zaś rok później otrzymał nominacje na marszałka wielkiego litewskiego. W ten sposób stał się jedną z ważniejszych osób w Wielkim Księstwie Litewskim, do tego był stronnikiem króla, lecz w wielu wypadkach zmuszony był do prowadzenia kompromisowej polityki aby nie narazić się Radziwiłłom, Pacom czy krewnym Sapiehom. Zmarł w 1679 roku.
Jako pisarz polny litewski stał się jednym z ważniejszych trybików maszyny wojennej Litwy, powszechnie uważano go za zdolnego dowódcę średniego szczebla, który był w stanie działać samodzielnie, dowodząc samodzielnymi grupami wojska. Jako regimentarz dowodził wydzielonymi zgrupowaniami wojsk niezależnie od hetmana w latach 1659 – 1660 oraz w latach 1663 – 1664, pomimo tego nieomal pewna jego kandydatura na hetmana polnego litewskiego nie została przeforsowana w 1663 roku, kiedy to kanclerz wielki litewski przeforsował kandydaturę Michała Kazimierza Paca, ani też w 1666 roku kiedy, poparto do buławy Władysława Wołłowicza, oraz 1668 roku, gdy stronnictwo królewskie nie było w stanie przeforsować jego kandydatury, gdyż było zbyt słabe.

BIBLIOGRAFIA:
1.Biblioteka Narodowa, mikrofilm BCz. Rpis. 2749 i 22243
2.Archiwum Główne Akt Dawnych, Archiwum Radziwiłłów X
3.Mirosław Nagielski, Aleksander Hilary Połubiński, PSB, tom XXVIII, 1982, s. 358 – 363.
4.Konrad Bobiatyński, Działalność woskowa Aleksandra Hilarego Połubińskiego podczas
wojny z Moskwą w latach 1654 – 1655 w: Materiały do historii wojskowości, nr 2,
Pułtusk 2004, s. 76.
5.Sapiehowie. Materjały historyczno-genalogiczne i majątkowe, tom II, Sankt Petersburg
1891, s. 43
6.Mirosław Nagielski, Chorągwie husarskie Aleksandra Hilarego Połubińskiego i króla Jana
Kazimierza w latach 1648 – 1666, w: Acta Baltico- Slavica, tom XV, 1983, s. 81
7.Volumina Legum , Petersburg 1859, tom IV, s. 216
8.Jan Wimmer, Wojsko polskie w drugiej połowie XVII wieku, Warszawa 1965, s. 344 i n.
9.Stefan Franciszek z Pruszcza Medeksza, Księga pamiętnicza wydarzeń zaszłych na Litwie 1654 – 1668, Kraków 1875
10. Mirosław Nagielski, Warszawa 1656, Warszawa 1990.

Jarosław Godlewski